Копил ал рэзбоюлуй, адевэратэ фийкэ а нямулуй ностру!

Ын ачесте зиле де май, елевий ши професорий де ла шкоала молдовеняскэ № 3 дин орашул Дубэсарь се стрэдуеск тот май дес сэ визитезе музеул дин инчинта школий, пентру а чинсти мемория ероилор кэзуць ын Мареле Рэзбой пентру Апэраря Патрией ши пентру а-шь аминти ынкэ о датэ де кончетэцений каре ау партичипат ла рэзбой.

Чел май бун музеу школар

Фондат пе 7 май 2010, музеул школий ынглобязэ материале униче деспре ветераний МРпАП, деспре абсолвенций каре ау глорификат шкоала прин реализэриле сале ын домениул штиинцей, културий, ынвэцэмынтулуй, деспре политичиень де анвергурэ ши, пур ши симплу, деспре четэцень демнь ай републичий, локуиторь ай орашулуй Дубэсарь.

Музеул есте картя де визитэ а школий ши есте апречият ыналт де Министерул Едукацией. Де екземплу, ын 2017, конформ резултателор конкурсулуй републикан «Чел май бун музеу ал уней организаций де ынвэцэмынт дин Нистрения» ын номинализаря «Комплекс музеал» ачестуя и с-а дечернат локул ынтый. Де чя май ыналтэ апречиере с-ау букурат ын 2019 ши гизий музеулуй школар, окупынд примул лок ла конкурсул републикан «Чел май бун гид музеал». Василе Дзенган, прешединтеле Униуний молдовенилор дин орашул ши районул Дубэсарь, а менционат кэ музеул школар репрезинтэ о валоаре инконтестабилэ, каре требуе сэ фие промоватэ дин ӂенерацие ын ӂенерацие, ынтрукыт ел имортализязэ трекутул ностру. Ел есте семнул дистинктив ал школий, вииторул, презентул ши трекутул.

Кондучеря орашулуй Дубэсарь ну а лэсат фэрэ атенцие ефортуриле кадрелор дидактиче ши але елевилор школий. Ку оказия челей де-а 10-я аниверсэрь, музеул школий медий молдовенешть №3 дин ор. Дубэсарь а фост декорат ку медалия «75 де ань де ла Маря Викторие». Ку зече ань май ынаинте де ачест евенимент, о астфел де медалие а примит модератоаря музеулуй, Полина Дейдыш, портофолиул кэрей окупэ ын презент ун лок де оноаре ын музеу. Думняей ера аташатэ де ачастэ салэ, ын примул рынд, пентру кэ, фиинд о адевэратэ фийкэ а нямулуй молдовенеск, циня мулт ла интериорул ын стил национал, ын ал дойля — пентру кэ пэстра аминтиря ероилор демнь де а фи чинстиць ынконтинуу.

Ну дин аузите

Деспре рэзбой Полина Дейдыш куноштя ну дин аузите. С-а нэскут ку кыцьва ань май ынаинте де ынчепутул ачестуя. Татэл ши фрателе ей май маре ау фост ынролаць ын рындуриле Арматей Советиче. Тэтикул ей с-а ынторс акасэ дупэ реализаря Марий Викторий. Фрателе, ынсэ, пынэ акум заче ын унул динтре морминтеле фрэцешть де песте хотаре. Пе проприя пьеле а симцит кинуриле че ау дурат ынкэ мулць ань дупэ рэзбой. Ну а путут сэ уйте сэрэчия ши фоаметя прин каре а трекут еа, фамилия ей ши консэтений.

«М-ам нэскут пе 23 ноембрие 1938 ын сатул Жеврень, районул Криулень (Молдова). Копилэрия мь-а фост флэмындэ, дескулцэ, фэрэ жукэрий алесе. Авям нумай де ачеля нэскочите де минтя ши фантезия копилэряскэ дорникэ де жоакэ: минӂь дин пэр де вачь, де кай; пэпушь дин кырпе, дин лемн, дин пае, дин пэнушь де порумб, дин лынэ, дин млэдице де салчие, дин лут, дин алуат, дин фрукте ши алте нэскочирь копилэрешть.

Ын примул ан де ынвэцэмынт де дупэ рэзбой, ын 1945, ам пэшит ын класа ынтый. Н-авям нич класе луксоасе, нич рекизите школаре, нич мануале. Не предау доар доуэ ынвэцэтоаре: Парасковия Фьодоровна Морарь ши фийка ей Мария Ивановна. Кум путяу аша ши не алинау ку ворба лор дулче ын ачеле ынкэперь де класэ, ынкэлзите ярна де о собэ, ын каре пэлэлэяу пае, чоклежь, фел де фел де вряскуръ. Ши азь ле порт аминтире ынтр-ун колцишор ал инимий, унде ау принс рэдэчинь пентру тотдяуна ын суфлетул меу», — а скрис думняей ын уна динтре лукрэриле сале, каре астэзь сынт афишате ын фаца портретулуй думняей дин музеул сусаминтит.

Елевий де атунч

 Даторитэ ачестор дескриерь, елевий де астэзь де ла шкоала №3 ау посибилитатя де а компара кондицииле де трай ши де студий але лор ку челе але копиилор де дупэ рэзбой, фапт каре ый пуне пе гындурь. Потривит Полиней Исаевна, елевий анулуй 1945 н-авяу каете, скрияу пе кымпуриле зиарелор ынгэлбените, гэсите прин траншее, каре «брэздау» атунч тоате кымпииле. Ын лок де стилоурь фолосяу ниште бецишоаре, чоплите дин кренгуце де копачь, де каре ера легатэ о пеницэ, обцинутэ нумай Домнул штия де унде ши каре ера пэстратэ ка окий дин кап. Елевий де атунч ну авяу камерэ персоналэ, мобилатэ спечиал пентру а фаче темеле де акасэ. Ышь фэчяу темеле пе о скындурикэ, яр пе таблэ скрияу ку о букатэ де вар, добындитэ дин стынчиле де ла марӂиня сатулуй.

«Черняла адевэратэ динтр-о пастилэ, скимбатэ пе кырпе векь, пе арамэ ши фьер узат де ун марфар, каре кутреера сателе ку о кэруцэ трасэ де ун кал слаб ши бэтрын, ам кэпэтат-о май тырзиу. Прима чернялэ а фост дин сук де боз сау дин фунинӂине. О циням ынтр-о кэлимарэ, дакэ о авям, яр чей май мулць дин ной о турнау ын стиклэ де диферите форме ши мэримь, тот гэсите прин траншее, ба кяр ын тубурь де картуше. Деши ерам флэмынзь, дескулць, ымбрэкаць ын здренце, тоць ерам сетошь де карте, де куноштинце. Ну не сперия нич фоамя ши нич ӂерул. Ын фиекаре зи веням ла шкоалэ. Ла репаусул маре ни се дэдя кыте 100 граме де пыне нягрэ ши акрэ, каре ци се липя де палмэ, де н-о май мутай дин лок. О дучяй ла гурэ ку деӂетул ши нич ну обсервай кынд палма ци се голя. Дар фоамя дин ноу ыць стрынӂя стомакул. Ерам рэбдэторь! Нимень ну плынӂя. Не ашезам куминць ын банкэ ши аскултам ынвэцэтоаря. Еа не читя текстул, не експлика кувинтеле (ымь плэчя мулт интонация ей), апой не трансмитя картя ноуэ. О луам ын мынь ка пе о икоанэ скумпэ ши читям фиекаре кыте ун фрагмент, алинеат, пынэ че терминам де читит тот текстул. Ачя карте пентру мине ера тот атыт де прециоасэ ка ши кум ар фи фост о икоанэ рарэ», — ышь аминтя доамна Дейдыш.

Ын скриериле сале ынвэцэтоаря, каре чирка 50 де ань а лукрат ла шкоала молдовеняскэ дин Дубэсарь, ку о тристеце деосебитэ ле повестя дисчиполилор деспре унеле казурь тристе, де екземплу, кынд колеӂий ерау кемаць ын фаца класей ши десеорь, амециць де фоаме, кэдяу фэрэ суфларе лынгэ таблэ. Веняу пэринций, ый ынвеляу ынтр-ун цол, ый пуняу пе ун кэручор ши-й дучяу акасэ. Ера чева фиреск ши нимень ну се мира, пэря кэ аша требуя сэ фие.

Екземплу демн де урмат

Ку тимпул цара с-а ридикат дин руине. Пэмынтул а ынчепут сэ родяскэ, яр попорул советик — сэ проспере. Соареле а ынчепут сэ луминезе май калд ши пентру ероина ноастрэ.

Ынтотдяуна й-а плэкут професия де ынвэцэтор ши шь-а дорит сэ урмезе екземплул тутурор даскэлилор сэй. Астфел, фэрэ нич о ындоялэ, дупэ шкоала медие а сусцинут екзаменеле де адмитере ла шкоала педагоӂикэ.

«Мулте промоций мь-ау рэмас ын суфлет ши ын минте! Нумай оамений вредничь ши ку суфлет маре пот девени ынвэцэторь. Шкоала е менитэ пентру а креште оамень кулць ши едукаць. Фрыул едукацией ын ултима време е кам скэпэтат, астэзь се куйбэреште ын суфлетул тинерилор култул авуцией ши а банилор. Пэкат! Спер, кэ шкоала се ва акса ши ын континуаре май мулт пе спиритул ӂенерацией ын крештере, ын аша мод ка ей сэ девинэ четэцень кулць, чинстиць, мэринимошь ын фамилие ши ын сочиетате», — дин спуселе П.Дейдыш.

Пе 23 ноембрие 2020 Полина Исаевна Дейдыш шь-а сэрбэторит ымпреунэ ку колеӂий ши чей апропияць чя де-а 82-а аниверсаре. Ынсэ, спре тристеця тутурор, пуцин тимп дупэ зиуа ей де наштере, апропияций с-ау адунат дин ноу ла еа акасэ, дежа пентру а-шь луа рэмас бун пентру тотдяуна. А фост о персоналитате интересантэ, о фемее фрумоасэ, о ынвэцэтоаре ку суфлет маре. Немэрӂинитэ й-а фост драгостя фацэ де шкоалэ ши фацэ де копий. Полина Исаевна юбя вяца, скрия версурь, прин каре ышь експрима драгостя фацэ де Патрие, лимба молдовеняскэ, натурэ, респектул фацэ де ветераний мунчий ши ай рэзбоюлуй.

«Еминент ал Ынвэцэмынтулуй Публик дин РССМ», «Лукрэтор Емерит ал Ынвэцэмынтулуй Публик дин РМН», титулара дипломей Президентулуй РМН, а Ординулуй «Глория Мунчий», медалиилор «Пентру мункэ сусцинутэ», «Ветеран ал мунчий» — ачестя сынт доар кытева динтре нумероаселе менциунь, ку каре а фост дечернатэ пе паркурсул вьеций сале фемея каре а штиут, ка нимень алтул, сэ юбяскэ вяца, омул ши пе Думнезеу. Чя каре а дус слава ероилор нямулуй ностру принтре зечь де ӂенераций ши каре ва рэмыне ынтотдяуна ун екземплу демн де урмат пентру чей каре вор интра дупэ ной ын сала музеулуй дин шкоала №3 дин Дубэсарь.

Лия Андреева

Фото де аутор