Ын ындепэртатул ан 1992

Дежа ам скрис ынтр-ун нумэр ал зиарулуй ностру кэ май мулць елевь ай школилор бендерене ау студият евениментеле гроазниче дин вара анулуй 1992, каре ау авут лок ануме ын картиерул ын каре есте ампласатэ шкоала лор, скриинд ын база челор афлате лукрэрь де черчетэрь. Принтре ауторь ау фост ши елевий школий №7 Нелли Гутюм, Олег Маршев, Ирина Цуркан, каре ау дескрис ситуация дин периоада рэзбоюлуй недекларат дин картиерул Липкань. Лукраря се базязэ пе аминтириле локуиторилор пашничь. «Ау авут лок евенименте траӂиче, ау фост учишь оамень, диструсе касе ши ынтреприндерь. Не-ам пропус ын лукраре сэ дескрием тоате урӂииле каре ау авут лок, пентру ка тинереле ӂенераций сэ куноаскэ адевэрул», — не асигурэ ауторий лукрэрий.

Деч, картиерул Липкань, унул динтре челе май векь дин Бендер… 1 априлие 1992. Ын Бендер дин дирекция сатулуй Протягайловка ау интрат доуэ машинь блиндате але опоновиштилор РМ. Ла интерсекция стрэзилор Совхозулуй ши Мичурин дин еле а фост дескис фокул асупра микробузулуй Инспекторатулуй Ауто де Стат дин Бендер ши асупра унуй аутобуз, каре транспорта мунчиторий фабричий де филатурэ а бумбакулуй. Ын ачя диминяцэ траӂикэ, ын кытева минуте ау фост рэниць 14 орэшень, 7 шь-ау пьердут вяца.

Дин ачел момент, периодик, ын диверсе картиере але орашулуй се аузяу ымпушкэтурь, скимбурь де фокурь ынтре опоновишть ши апэрэторий орашулуй. Ын зиуа де 16 априлие опоновиштий ау атакат постул апэрэторилор орашулуй дин дирекция Кишинэу, чел дин Липкань, конкомитент ши шкоала №7 дин ачест картиер. Ятэ че ышь аминтеск деспре ачеле евенименте сынӂероасе локуиторий картиерулуй. Юрие Василевич Федоренко:

«Ерам пе атунч професор де математикэ ши физикэ. Шкоала а фост атакатэ ын луна априлие. Милитарий молдовень ау дат бусна ын клэдире, форцау ушиле ын кабинетеле школаре, девастау лаборатоареле, стрикау ӂямуриле, нимичяу инвентарул. Директорул школий, Татиана Ивановна Николишина, а луат дечизия де а реориента елевий ын алте школь але орашулуй. Абсолвенций класей а 11-я, ымпреунэ ку дириӂинта, соция мя, Татиана Николаевна, с-ау ашезат ын бэнчиле школий №18, кондусэ де Николае Василевич Тартаренко. Ле-ау фост оферите тоате кондицииле, дар атестателе орькум ле-ау примит ку мулт май тырзиу, ын аугуст 1992, дупэ че дежа ерау ынскришь ла студий ын инстиуций де ынвэцэмынт професионал.

Челе май гроазниче евенименте ау ынчепут ын луна юние, — ышь континуэ аминтириле Юрие Василевич. — Пе 19 юние ын картиерул ностру а интрат инамикул, преманент се аузяу скимбурь де фок. Конфрунтэриле де челе май десе орь се ынтымплау сяра, ын зона четэций Бендер ши а комбинатулуй ауто, яр зиуа локуиторий пашничь ай картиерулуй мерӂяу пе околите ын ораш ын кэутаря продуселор алиментаре. Десеорь ерау цинтэ а милитарилор аскуншь ын клэдиря школий. Пе акоперишул уней клэдирь дин апропиеря институцией де ынвэцэмынт ера ун арункэтор де мине. Дупэ 19 юние апэрэторий орашулуй ау едификат ун блокпост путерник ши ну пермитяу опоновиштилор сэ пэтрундэ ын зона школий. Песте кытева сэптэмынь сосисе апэрэторий дин Тираспол ши опоновиштий ау пэрэсит картиерул. Яр шкоала ноастрэ а суферит марь диструӂерь, тоате сэлиле де класэ ау фост жефуите, ын куртя школий ардяу ругурь. Дин кабинетул де физикэ, пе тимпурь консидерат унул екземплар пентру ынтрег орашул, ну рэмэсесе нимик, етажеле ынтый ши дой ау суферит ын урма унор експлозий де мине, урме де глоанце ерау претутиндень».

Дин аминтириле Наталией Ивановна Лысоконь, локуитоаря картиерулуй Липкань:

«Ын диминяца де 20 юние 1992, пе друмул че дучя спре ораш чиркула техника милитарэ ши осташий РМ. Уний пуртау униформэ милитарэ, дар май мулць ерау ымбрэкаць ын хайне чивиле. Кыцьва дин ей ау интрат ын курте ши ау черут апэ пентру бэут. Тинерий ымь повестисе, кэ ау фост «мобилизаць» кяр дин страдэ, уркаць ын аутомобиле ши адушь ла ной ын ораш. Ачастэ колоанэ с-а афлат ын картиерул ностру о жумэтате де зи, ла акциунь милитаре ну партичипасе, апой а плекат. Дупэ ачаста апэрэторий орашулуй ау пласат ун блокпост ын пряжма магазинулуй. Яр ын шкоалэ ера ун цинташ, каре ымпушка пентру ынфрикошаря локуиторилор картиерулуй. Цинташь ерау ши пе едифичииле ку 5 етаже, ситуате алэтурь де шкоалэ. Атунч ам трэит зиле греле, кэч не ера фрикэ сэ ешим ын страдэ, ну авям че мынка, ну путям прокура продусе алиментаре. Ку тимпул не-ам ынвэцат сэ не аскундем де глоанце, ла пыне ера рынд маре, яр ын каселе ноастре ну ера електричитате, газ, прегэтям букате пе руг ын курць. Не адучяу консерве, пыне, алте продусе, ачестя фиинд репартизате гратис. Ын тимпул нопций коборам ын субсолурь, пентру а не салва де експлозий. Ын ачя варэ роада а фост бунэ, ынсэ ну путя фи стрынсэ».

Ын тимпул акциунилор милитаре ын Бендер ау фост оморыць ши рэниць суте де четэцень, инклусив копий.

Ын ынкееря лукрэрий, ауторий, елевий школий №7 дин ораш, ау пунктат урмэтоареле: «Трекутул не есте скумп ши апроапе, ел не ынвацэ сэ ну не уйтэм пэмынтений, сэ ле пэстрэм мемория. Студиинд история, не-ам апропият де соарта мултор оамень, каре ау суправьецуит ши пэстрязэ адевэрул, пентру а-л трансмите ӂенерацией тинере. История требуе куноскутэ, кэч фэрэ а о еа е импосибил де а едифика вииторул».

Вера Андриеш

Фото: Валериу Кругликов