Кипурь але Викторией

Авя доар 19…

Ефим Дмитришин, татэл-ероу ал Евдокией Емельянов. Каля луй де луптэ паре а фи уна прелуатэ дин кэрць. Фиинд ориӂинар дин Ярошовка, реӂиуня Винница, Украина, авя доар 16 ань атунч, кынд пэмынтуриле цэрий ау фост окупате де душман. С-а ынтымплат ын 1941. А суферит трей ань де мункэ гря ши фоаме. Ын мартие 1944 Ефим с-а ынролат ын Армата Рошие. Авя дежа 19 ань. Служя ын инфантерие. Армамент ера инсуфичиент — о армэ ла трей, не ымпэртэшеште аминтириле татэлуй фийка.

Де ла нордул Молдовей ау ынаинтат спре Ромыния, орашул Яшь. Аколо Ефим а фост контузионат. Дупэ спитал, а ревенит пе фронт. Апой а елиберат Унгария. А паркурс мулць километри, а вэзут Ниструл, Прутул, Тиса, Дунэря ши ну нумай.

Ын дечембрие 1944 а партичипат ла асалтул Будапестей. Планификау сэ форцезе Дунэря, инамикул ера май нумерос ши май путерник, дар а чедат. Осташул ышь аминтя кэ черул ера негру де ымпушкэтурь, яр пэмынтул се збучума.

Ши бунелул доамней Еудокия, Емелиан Жовтан, а фост пе фронт. Думняей доар ла 70 де ань а афлат деспре фапта луй ероикэ. Пе 5 априлие 1945, ын Аустрия, кынд форцау рыул Морава, ел де унул сингур а салват 12 солдаць грав рэниць. Пентру ероисм а фост декорат ку медалия «Пентру кураж». Апропо, думнялуй а авут норокул сэ суправьецуяскэ рэзбоюл, дар моартя л-а рэпит песте трей ань дупэ ревенире акасэ.

Ероул фамилией Крецул

Николае с-а нэскут ын Басарабия, ын сатул Кислица. Кынд а ынчепут Мареле Рэзбой пентру Апэраря Патрией, ын локалитате ау интрат фасчиштий. Ышь аминтя кэ, одатэ ку инстаураря путерий ромынилор, мажоритатя бэрбацилор ау фост ынкишь ын лагэре де кончентраре. Аколо ерау импушь сэ лукрезе ын кондиций инумане.

Ын унул динтре ачестя а нимерит ши татэл луй. Инициал лукрау ын грэдинь. Май апой конструяу касе ын Ромыния. Апой ын Трансилвания тэяу копачь ши прегэтяу лемн.

Дупэ операциуния Яшь-Кишинэу, ын аугуст 1944, кынд Басарабия а фост елибератэ, ын Ромыния а авут лок о гревэ, призониерий ау евадат, ревенинд акасэ. Мулць динтре ей с-ау ынролат ын Армата Рошие, инклусив татэл луй Николае — Федот Крецул, каре а нимерит ынтр-ун  деташамент де резервэ дин реӂиуня Челябинск. Аколо ерау прегэтиць пентру акциунь милитаре.

Май апой ей ау фост редирекционаць ын Прусия де Ест. Деташаментул а трекут прин лупте крынчене, повестеште Николае Крецул: «Фиекаре ораш ера о евентуалэ фортификацие. Ынтряга операциуне се ынкадра ын Фронтул Трей Балтик. Командант супериор ера Иван Черняховский. Ануме ын ачеле лупте тата а фост греу рэнит ла мына стынгэ ши интернат ын спитал. Шь-а ревенит дупэ кытева лунь».

Федот Крецул а ревенит акасэ ын вара анулуй 1945. Пескуя. Ера месерия, пе каре о ындрэӂисе мулт. Деспре рэзбой ну-й плэчя сэ повестяскэ. А трэит 83 де ань.

Пе километрул 63

Никита Примаченко с-а нэскут ын реӂиуня Киев. Ын 1933 а венит ку фамилия ла Мурманск. Рэзбоюл аколо а ынчепут ку бомбардэрь масиве ын ноаптя де 22 юние 1941. Соция луй ку чей чинч копий ай сэй ау фост евакуаць, яр Никита а плекат пе фронт. Авя 43 де ань. Принтре чей чинч копий ера ши Тамара. Еа не-а дестэйнуит история татэлуй сэу.

«Есте о аминтире гря, пе каре не-а лэсат-о мама. Тата скрия ын рэваше: «Скумпа мя Настя, лукрез греу. Сынт санитар». Акасэ ну а май ревенит. Скрисоаря траӂикэ а ажунс ла дестинацие доар ын 1942. Кынд ши унде а кэзут ну се штия мулт тимп. Доар ын 1965 фрателе май маре а скрис ла адреса зиарулуй «Полярная правда», ругынд чититорий, дакэ л-ау куноскут пе Никита Примаченко, сэ-й рэспундэ. Дупэ о лунэ ле-а скрис товарэшул Равичев, — ышь аминтеште фийка Тамара. — Ятэ ун фрагмент дин рэваш:

«М-а атинс вэпая рындурилор трэите ши ам хотэрыт сэ вэ скриу. Лупте крынчене се десфэшурау ын реӂиуня трансполарэ, ын юлие-септембрие 1941 ши априлие-май 1942, фасчиштий цинтяу спре Мурманск. Ын зиуа кынд а плекат ын немурире татэл думнявоастрэ ну ерам алэтурь де ел. Ну л-ам куноскут персонал, дар чел де-ал 63-ля километру… а лэсат дин осташь доар сынӂе ши дурере. Ачел километру, 63, май тырзиу се ва нуми «Валя морций»».

Скрисоаря авя 9 паӂинь. Тамара Семенюк а читит персонал унеле рындурь. Сынт плине де дурере: «Ын луптеле дин септембрие пе ачел сектор ау кэзут май бине де 4 мий де солдаць. Суферинд пьердерь именсе, фасчиштий дежа ну май путяу ынаинта ши ерау невоиць сэ трякэ ын офенсивэ. Солдаций ноштри, офицерий ау луптат ероик, ау апэрат фиекаре петик де пэмынт пынэ ла ултима суфларе», — скрия ел.

Акум пе километрул 63 есте ун мемориал, пе каре сынт инкрустате нумеле а 632 де луптэторь ай дивизией поларе, кэзуць ын апэраря орашулуй-ероу Мурманск. Принтре еле е ши нумеле луй Никита Иванович Примаченко.

Кирил Мачука

Фото де аутор