Бисерика дин сатул Тея

Кынд а ынчепут история бисеричилор дин сателе Тея ши Токмазея, районул Григориопол? Кум а фост повестя ачестора? Прин че евенименте ау трекут? Рэспунсуриле ар фи куриоасе, дакэ с-ар фи пэстрат оарекаре дате ши манускрисе. Ку регрет, ачестя сынт пуцине ла нумэр. Дар, фиинд адунате, путем рестабили, ынтр-о оарекаре мэсурэ, кронолоӂия евениментелор, каре с-ар комплета ку тимпул, грацие унор ной информаций.

Дин история сатулуй Тея афлэм кэ локалитатя а фост ынфиинцатэ прин анул 1711, дар, ку пэрере де рэу, ной ну куноаштем нимик деспре бисерика дин сат. Конформ унор дате публикате, о бисерикэ дин лемн ын сатул Тея а фост ктиторитэ апроксиматив ын анул 1790. Песте ун ан а фост диструсэ, яр ын 1793 — реконструитэ, пуртынд храмул Сф. Параскева. Сэтений ау ынэлцат-о дин нуеле унсе ку чамур. (артиколул луй Содоля В.А., паӂ. 25).

Ын Нистрения екзистау доуэ протопопияте: Верхняя, ампласат ла Дубэсарь, ши Нижняя, ампласат ла Мэлэешть, ынфиинцате ын скопул уней ӂестионэрь май ефичиенте а реӂиуний. Сателе Тея, Бутор ши Спея се субордонау челей дин Мэлэешть. (артиколул луй Содоля В.А.)

Ын анул 1793, одатэ ку апариция репрезентанцей кондучерий Бисеричий Ортодоксе ла Дубэсарь, бисеричиле нистрене с-ау фэкут ку патру благочинь, чел дин сателе Тея-Токмазея фиинд Мануил Боржаков.

Бисерика ера микэ, службеле фиинд офичияте де ун сингур преот. Ын периоада инвазиилор турчешть еа а фост диструсэ, фиинд конструитэ уна ноуэ, токмай ын анул 1804, вре-о 200 де ань ын урмэ. Потривит сэтенилор, бисерика дин сатул Тея апарциня волостей Мэлэешть ши ера конструитэ дин пятрэ. Скопул ей ера де а сатисфаче нечеситэциле спиритуале але енориашилор дин сателе Тея, Токмазея, Красногорка, нумэрул кэрора, ынчепынд ку анул 1791, а ынчепут сэ кряскэ дупэ униря Нистренией ку Русия. (Атлас, паӂ.26). Бисерика ера ку храмул Сфинтей Параскева ши ера ынэлцатэ ын партя де сус а сатулуй, пентру ка сэ фие аузит дангэтул клопотулуй, дар ши пентру а се ведя дин тоате пэрциле. Апропо, локашул авя форма уней корэбий, алтарул привя спре рэсэритул соарелуй, яр интраря ера динспре асфинцит. Бисерика Сфынта Параскева дин сатул Тея есте де фапт ун монумент архитектурал де категорие националэ. Техника де конструкцие есте де ориӂине балканикэ. Акоперишул авя ун арк дублу, клэдиря — 7 ферестре дрептунгюларе ши ера компартиментатэ дупэ моделул унуй лэкаш сфынт: придвор сау пронаос, ынкэпере пентру офичиеря службелор сау наос ши алтар.

Ын 1812, пе териториул динтре Нистру ши Прут а апэрут Епархия Кишинэулуй ши Хотинулуй ка парте а Бисеричий Русе. Журисдикция ачестея, ла доринца Митрополитулуй Гавриил Бэнулеску-Бодони с-а екстинс ши асупра парохиилор дин стынга Ниструлуй. Аша дар, ын аний 1812-1837, бисерика дин сатул Тея се супуня кондучерий кишинэуене. Яр ын анул 1838, локашул сфынт ал сатулуй а девенит парте компонентэ а Епархией Херсонулуй ши Тауридей (ку седиул ла Одеса).

Ын тимпул де фацэ, черчетынд клэдиря ши адунынд мэртурисирь, путем ворби деспре мулте лукрурь интересанте. Бунэоарэ, ла интраре, дин спуселе сэтенилор, кындва се ынэлца ун турн дин пятрэ, ынкунунат ку о круче. Ын лунӂиме бисерика аре, пе дин афарэ, 18.5 метри ши 8,5 ын лэциме, пе динэунтру — 17 метри ын лунӂиме ши 6 ын лэциме. Бисерика авя конструкций аукзилиаре. Ворба есте деспре о касэ ын каре трэя преотул ку фамилия, дин аминтириле луй Виктор Васильев, еа ера микэ ши авя трей одэй. Ын периоада советикэ, ын аний 1950, каса а фост репартизатэ пэринцилор луй Виктор Васильев, яр май тырзиу а фост диструсэ. Ын фаца бисеричий ера ун беч. Ла стынга де каса преотулуй, апроксиматив пе ла ынчепутул сек. ХIХ, апэрусе о шкоалэ де земствэ, каре окупа о супрафацэ де 12Ч8 м. Ла диспозиция елевилор ерау патру камере, доуэ динтре каре ерау пентру лекций. Ну се штие кынд а фост ынкисэ ачастэ шкоалэ, дар, потривит унор спусе але сэтэнилор, ундева пынэ ла рэзбой. Дин анул 1937, клэдиря школий бисеричешть а гэздуит кырмуиря колхозулуй «И.Сталин» дин сатул Тея. Ын анул 1960, кынд колхозуриле дин сателе Тея ши Токмазея ау фост уните, нуминду-се дежа «Родина», ын клэдире а фост дислокат, пынэ ын аний 1990, ун спитал. Бисерика ера ынгрэдитэ ку гард де пятрэ. Ын спателе бисеричий с-ау пэстрат ынхумэрь (крипте), пробабил сынт ниште морминте але преоцилор каре офичияу службе ла ачастэ бисерикэ. Пынэ ла рэзбой, бисерика авя акопериш дин таблэ металикэ, май тырзиу ачаста а фост акоперитэ ку фой де ардезие. Ла конструкция бисеричий а фост фолоситэ, пробабил, пятрэ луатэ де пе морминте католиче, деоарече пе переций ачестея се обсервэ диферите десене инкрустате ку елементе де католичисм, сау поате кэ пьетреле ерау «ымпрумутате» де пе морминтеле кэзэчешть. Кынд локашул сфынт а фост ынкис, клэдиря луй а фост фолоситэ пентру депозитаря чиментулуй ши кимикалелор. Бисерика аша ши ну а май фост редескисэ нич ын зилеле де астэзь. Тот ын периоада советикэ а фост диструсэ дефинитив ши клопотница дин фаца бисеричий.

Олег Бадашко, лектор университар

Фото де Николае Феч