ПЕ УРМЕЛЕ ӁЕРМАНИЛОР НИСТРЕНЬ… Сау кум а девенит Нистрения о касэ комунэ пентру диферите етний

Штияй кэ ын Нистрения ай оказия сэ пэшешть пе урмеле немцилор пашничь? Астэзь, кынд интересул фацэ де история плаюлуй натал есте атыт де маре, вэ инвит ынтр-о екскурсие имаӂинарэ, че аре тоате шанселе, поате, де а девени ун ноу трасеу туристик пе мелягуриле нистрене, дестинат атыт туриштилор, урмашилор немцилор пашничь каре ау трэит пе пэмынтул ностру, кыт ши нистренилор куриошь дорничь сэ дескопере цара наталэ ын лунг ши ын лат. Пынэ астэзь аузим, унеорь, де ла чей май ын вырстэ експресииле: «… ам фост ла тырг ла немць», «…бунэ касэ а кумпэрат, немций ау конструит-о», «…ерау ей, немций, оамень стэруиторь» сау денумириле ашезэрилор – Лилиенталь, Глюксталь, Страстбург, Бергдорф, Ной-Шльосель, каре пуцин че не ворбеск ноуэ, ӂенерациилор май тинере. Деспре чине е ворба, чине ау фост ей, ӂерманий пашничь, каре шь-ау лэсат атыт де адынк ампрента ын история плаюлуй нистрян ши ын мемория оаменилор ын етате.

Ӂерманий нистрень ау фост о комунитате етникэ каре с-а ашезат ку траюл ын локурь непопулате де ла ест де рыул Нистру, пе териториул фостей губерний русе Одеса, инклусив ын жудецул Тираспол, ла ынчепутул секолулуй ал XIX-ля. Се куноаште фаптул кэ пе териториул сусиндикат ӂерманий ау ынтемеят инициал, ынчепынд ку анул 1803, кытева зечь де ашезэрь ӂермане, нумэрул ачеста мэринду-се ултериор, ажунгынд ын анул 1940, анул репатриерий лор ын Ӂермания, ла 500 де сате ши орэшеле немцешть.

Дакэ фачем тримитире ла историе…

…не аминтим кэ, дупэ ымпэрциря Еуропей, ын 1939, немций каре локуяу ын ест ау фост невоиць сэ ревинэ ын Патрия историкэ. Евакуаря лор а ынчепут кяр ын ачелашь ан ши а континуат ын 1940, ей фиинд стрэмутаць дупэ ун план ригурос, суб лозинка «Акасэ, ын Ӂермания». Екзистэ, ынсэ, дате кэ ну тоць ау акчептат репатриеря: уний ау добындит четэцения советикэ, алций, рефуӂияць, ау ревенит ын локуриле асимилате де-а лунгул дечениилор. Тотушь, путець ынтреба: кум ау апэрут ӂерманий пашничь пе пэмынтуриле нистрене сау кум а девенит Нистрения о касэ комунэ пентру диферите попоаре?

Ын а доуа жумэтате а сек.XVII, Русия а елиберат де суб жугул Империулуй Отоман територииле дин кымпия суд-понтикэ, спациул динтре Буг ши Нистру. Зонеле де степэ судикэ авяу невое де о дезволтаре економикэ рапидэ. Русия ну а путут фаче ачест лукру сингурэ, деоарече ера ымпьедикатэ де йобэӂия екзистентэ ын царэ, каре а липсит цэраний де опортунитатя де а се стрэмута либер пе алте пэмынтурь. Екатерина а II, ымпэрэтяса Русией, дечиде сэ инвите колоништь дин стрэинэтате ын ачест скоп. Ын Манифестул де ла 22 юлие 1763, Екатерина а II атестэ политика де стрэмутаре планификатэ ын Империул Рус ын каре четэцений стрэинь сау инвитаць сэ се муте ку траюл ын Русия а фост асигуратэ ку марь привилеӂий. Ӂерманий ау бенефичият де ынлеснирь спечиале пентру а се ашеза пе пэмынтуриле судиче але Империулуй Рус. Ей ау фост скутиць де импозите ши плэць пе ун термен де 10 ань; примяу ымпрумут де ла стат пе 10 ань; примяу ун ажутор бэнеск зилник пентру хранэ дин моментул ашезэрий пе ноиле локурь пынэ ла обцинеря примей роаде; ерау скутиць де орьче службэ милитарэ; ле ера асигуратэ деплина либертате а релиӂией ши културий; опортунитатя де а бенефичия де ун систем административ ку елементе де аутогувернаре; шанса де а пэрэси, ла доринцэ, цара. Ын анул1804, Александру I  а ревизуит принчипииле гэздуирий стрэинилор ын царэ, конформ кэрора требуяу акчептаць доар агрикулторий, хортикулторий, крескэторий де анимале ши мештешугарий искусиць ку ун капитал де ну май пуцин де 300 де гулдень. Статул рус ле-а гарантат, пе лынгэ бенефичииле економиче, пэстраря лимбий матерне, пермисиуня де а ынфиинца школь национале, интерзичеря рестрикциилор лингвистиче дин партя офичиалилор рушь, менцинеря документацией де стат ын лимба матернэ.

А фост ун друм дифичил ши лунг…

Ашезаря ын масэ а ӂерманилор пашничь ын Нистрения а ынчепут ын 1803, кынд примий колоништь дин Ӂермания ау ажунс ын карантинэ ла Дубэсарь. А фост ун друм дифичил ши лунг… Дупэ 2 сэптэмынь де карантинэ, ӂерманий ку фамилииле лор ау плекат спре Одеса, унде ау ернат. Ын примэвара анулуй 1804 ынчеп а апэря примеле ашезэрь немцешть ын степа естикэ а Ниструлуй. Колоништий ӂермань ау примит кыте 60 де десетине де пэмынт пер фамилие, бань пентру ынфирипаря проприей господэрий. Ын скимб, ей ау адус ку ей методе ши техничь агриколе модерне, расе супериоаре де анимале, о сериозитате ын мункэ ши о ордине екземпларэ!

История ӂерманилор нистрень аре о векиме, деч, де песте 200 де ань. Менционэм кэ ачештя ау фост немць пашничь, ей с-ау мултат волунтар дин цара лор де баштинэ, ба май мулт, кяр ау фост инвитаць офичиал де путериле де стат русе де пе ачеле времурь, фиинд ынтымпинаць ку пыне ши саре, оферинду-ле анумите бенефичий сочио-економиче, дынду-ле пэмынтурь фертиле ши либертате ын акциуниле лор.

Трасеу туристик…

Астэзь, се куноаште дежа, тынэра ӂенерацие де ӂермань, ай кэрей стрэмошь ау миграт ын ачеле тимпурь ын Нистрения, ышь манифестэ интересул пентру каса лор стрэбунэ. Дрепт атракцие пентру урмаший ӂерманилор нистрень, кыт ши пентру алць туришть ар путя фи дезволтатэ ши финанцатэ о рутэ туристикэ «Пе урмеле ӂерманилор дин Нистрения». Ачест трасеу туристик ар путя офери ун програм амплу ши комплекс а историкулуй етничилор ӂермань пе пэмынтуриле Нистренией. Ын чиркуитул туристик ар путя фи инклусе кытева динтре локалитэциле каре ау фост, де-а лунгул челор доуэ секоле, ынтемеяте де ӂермань – Лилиенталь (ор.Победа); Бергдорф (с.Колосова); Нейдорф (с. Карманова); Кассель ши Антуанеттовка (ор.Каменка); Глюксталь (с.Хлиная, р-нул Григориопол); Ной Шльосель (с.Андрияшевка, р-нул Слобозия); Страстбург (Кучурган) ш.а. Ши кяр дакэ ампласаря каселор, стрэзилор, обьектелор културале ши де култ, фелул кум ау фост конструите шь-ау пьердут дин акуратеця ши фрумусеця лор де алтэ датэ, апар бэнуель кэ аич история а фост скрисэ де о алтэ етние. Ам май путя сэ гэсим елементе де архитектурэ релиӂиоасэ ши културалэ, прекум касе дин кэрэмидэ веке, бечурь, бисеричь спечифиче комунитэцилор ӂермане, поате круцате де валуриле историей ши мына омулуй. Трасееле туристиче ар путя инклуде, де асеменя, презентаря унор екземпларе де пьетре фунераре але етничилор ӂермань каре ау локуит пе ачесте мелягурь, ар путя фи инсталате плэчь комеморативе ши фэкуте алте лукрурь фрумоасе ын виитор, поате кяр ши де кэтре урмаший рэмашь ай ӂерманилор нистрень ка аминтире ши аташаментул лор фацэ де векя Патрие- Нистрения.

Ын лок де епилог

Аш вря сэ вэ адук ла куноштинцэ аминтириле фостей ноастре компатриоате де етние ӂерманэ, пэстрынд транскрипция ӂерманэ а нумелуй, Alexander Emma Hunger (Maier), дин сатул Андрияшевка, районул Слобозия, кындва ашезаря ӂерманэ Ной Шльосель: «Фышииле де пэдуричь де пе коастеле рыпилор дин пряжма сатулуй ле-ам сэдит ын примэвара анулуй 1965 ымпреунэ ку пэдурарий. Ерам тинерь ши плинь де ентузиасм. Афарэ ера фриг ши плоуа мэрунцел, яр ной, май мулте фете, сэпам гропь ши сэдям пуеций… Ам авут норокул сэ визитез локуриле натале ын анул 2009 ши ам вэзут ачеле пэдуричь ши ам плынс… Ам плынс мулт…».

    Ион Изворяну                                                                                                                                    

Ын фото де аутор: кэрэмидэ, оалэ конфекционатэ ла фабрика де кэрэмидэ дин Кучурган; манифестул Екатериней II деспре инвитаря етнией ӂермане ын Империул Рус.