1 аугуст 1992…

32 де ань ын урмэ, пе 1 аугуст 1992, с-а ынкеят етапа арматэ а конфрунтэрий динтре Молдова ши Република Молдовеняскэ Нистрянэ. Еа а континуат пе тот паркурсул примэверий ши верий а анулуй 1992, яр принчипалеле бэтэлий ау авут лок пентру орашеле Дубэсарь ши Бендер.

Дупэ семнаря, ла 21 юлие 1992, а унуй акорд интерстатал привинд солуционаря пашникэ а конфликтулуй армат дин реӂиуня нистрянэ, Статул Мажор ал Форцелор Армате але Федерацией Русе а елаборат ун план пентру десфэшураря уней операциунь де менцинере а пэчий ку импликаря ефективулуй милитар рус. Планул а фост коордонат ку репрезентанций Министерулуй Апэрэрий ал Молдовей ши ай кондучерий милитаре а Нистренией. С-а ажунс ла ун акорд привинд котеле де репартизаре а континӂентелор милитаре, каре ау фост интродусе ын Форцеле Миксте де Менцинере а Пэчий: дин партя Русией — шасе баталиоане сепарате, дин партя Молдовей ши Нистренией — кыте трей баталиоане, тоате фэрэ арме греле, фиекаре нумэрынд 400 де оамень. А фост солуционатэ ши кестиуня формэрий унуй орган милитар-политик респонсабил пентру операциуня де менцинере а пэчий — Комисия Унификатэ де Контрол (КУК), авынду-ле ын субордине пе Форцеле трипартите Миксте де Менцинере а Пэчий. Бендерул а девенит локул де мункэ ал КУК.

Пе 27 юлие, ла прима шединцэ де лукру дин Бендер а фост креатэ Комисия Унификатэ де Контрол, каре а инклус шасе репрезентанць де ла фиекаре динтре челе трей пэрць. А фост стабилит регуламентул активитэций сале, ау фост апробате хотареле де секуритате дин зона де конфликт ку о лунӂиме тоталэ де 225 км ши о лэциме де ла 4 пынэ ла 25 км, каре ау фост ымпэрците ын трей сектоаре: Нордик (Рыбница), Чентрал (Дубэсарь) ши Судик (Бендер).

Ын урмэтоаря зи мембрий КУК ау семнат ун протокол де дислокаре а Форцелор Миксте де Менцинере а Пэчий ын зона де секуритате. Ын дупэ амяза зилей де 29 юлие кытева зечь де авиоане але авиацией милитаре русе де транспорт ку пачификаторь ла борд ау атеризат пе аеродромул дин Тираспол. Пе 30 юлие а финализат сосиря ынтрегулуй континӂент армат ал форцелор русе де менцинере а пэчий ын зона де конфликт, яр трупеле шь-ау окупат пунктеле десемнате де десфэшураре. Пе 31 юлие, ла о шединцэ ординарэ а КУК, а фост креат Статул Мажор Комун ал Форцелор Миксте де Менцинере а Пэчий. Ын ачеяшь зи командаментул Форцелор Милитаре але РМН а семнат ун ордин «Привинд ынчетаря акциунилор де луптэ пе тоате сектоареле фронтулуй», пе 1 аугуст – ординул «Ку привире ла ретраӂеря трупелор де пе линия фронтулуй ын пунктеле де дислокаре перманентэ». Рэзбоюл с-а ынкеят офичиал.

Операциуня де менцинере а пэчий ын Бендер а ынчепут пе 1 аугуст. Пынэ ла ора 15.00 реӂиментул де парашутишть а окупат партя чентралэ а орашулуй. Клэдиря секцией орэшенешть де полицие, каре пынэ ну демулт ера цинта принчипалэ а бомбардаментелор, а гэздуит комендуиря милитарэ. Тоате унитэциле милитаре ау фост ретрасе дин Бендер ши ау фост импусе рестрикций де чиркулацие.

Пе 3 аугуст ау ынчепут сэ фие ретрасе пэрциле белиӂеранте ын дирекция Дубэсарь. Диминяца ын зона неутрэ ау фост инсталате постурь комуне, апой, суб контролул обсерваторилор милитарь, дин зона де секуритате ау ынчепут сэ фие ретрасе формациуниле милитаре де пе капуриле де под Кочиер ши Кошница. Пынэ ла сфыршитул зилей де 4 аугуст, форцеле принчипале але бригэзий молдовенешть ау трекут пе малул дрепт ал Ниструлуй.

Ынтрукыт ын секторул судик конфрунтэрь ле май континуау, пе 6 аугуст форцеле русе де менцинере а пэчий ау ынчепут етапа финалэ а операциуний де ынчетаре а акциунилор милитаре ын ачастэ зонэ де секуритате. Май апроапе де ноапте, ей ау окупат о зонэ неутрэ ын апропиеря сателор Кицкань ши Копанка. Пе 7 аугуст а фост ынкеятэ ретраӂеря трупелор дин ачест сектор.

Ын ачеяшь зи, ла о шединцэ а Комисией Миксте де Контрол, офичиал с-а анунцат деспре апланаря конфликтулуй милитар ын Нистрения. Ку тоате ачестя, деши фокарул рэзбоюлуй а фост стинс, ситуация ын мулте локалитэць ера компликатэ: се урмэря о тенсиуне, се аузяу ноаптя импушкэтурь. Даторитэ форцелор де менцинере а пэчий, пынэ ла 19 аугуст ситуация ын ынтряга зонэ де секуритате а фост практик стабилизатэ, фиинд превените о серие де провокэрь. Ын ачастэ зи, президенций Молдовей ши Нистренией ау ридикат старя де урӂенцэ пе каре о институисерэ антериор.

Пе малул Ниструлуй а ынчепут а домни пачя.

Пьердериле ши пагубеле суферите де Нистрения ын тимпул конфрунтэрий милитаре

Рэзбоюл с-а ынкеят ши дежа путяу фи фэкуте тоталуриле ей траӂиче. Ын периоада акциунилор милитаре пе стрэзиле дин Бендер шь-ау пьердут вяца 489 де оамень, инклусив 132 де чивиль ши чинч копий. 1242 де персоане ау фост рэните, инклусив 698 де чивиль ши 13 копий. Апроксиматив 100 де мий де оамень ау девенит рефуӂияць.

Ын Бендер ау фост нимичите ши аварияте 1 220 де клэдирь локативе, диструсе 19 клэдирь але ситемулуй де едукацие ши 15 клэдирь але системулуй де окротире а сэнэтэций. Пагубе граве ау суферит 46 де ынтреприндерь индустриале. Ау фост грав аварияте рецелеле инӂинерешть але орашулуй, ын спечиал челе де алиментаре ку енерӂие електрикэ, комуникацииле ши радиоул. Ау фост дезактивате ши диструсе 40% дин рецяуа де радиодифузиуне, 61,6 км де рецеле аериене де диферите капачитэць, 23,5 км де илуминат страдал. Орашул требуя сэ стиклуяскэ песте 100 де мий де метри патраць де ферестре.

Ын тотал, ын тимпул конфликтулуй армат дин Нистрения ау кэзут 809 персоане, инклусив 271 де чивиль, динтре каре 41 фемей ши 13 копий.
1 471 де персоане ау фост рэните, инклусив 844 де чивиль, динтре каре 140 де фемей ши 24 де копий; 91 де персоане ау фост дате диспэруте. Челе май мулте дечесе ау фост ынреӂистрате ла Бендер — 342 де персоане; ын Дубэсарь ши районул Дубэсарь — 173 персоане, ын Тираспол — 118.

Ын тимпул акциунилор милитаре дин Нистрения ау фост диструсе 126 де ынтреприндерь, парциал диструсе ши жефуите 92 де клэдирь индустриале; ау суферит диверсе граде де детериораре 1812 касе, 427 де апартаменте ши алте обьекте. Ын експресие бэняскэ прежудичиул а фост естимат ла 945,4 милиоане де рубле, каре, ла курсул де скимб офичиал дин 1 аугуст 1992, се ридика ла 7,5 милиоане де доларь СУА. Валоаря спечификатэ а пагубелор а рефлектат доар костуриле миниме каре ау фост нечесаре ын примул рынд пентру рестабилиря активитэцилор обьектелор диструсе.

А прегэтит Валерия Албу

Фото: kommersant.ru