Чел каре а лэсат луминэ ын суфлет

Пе плаюл ностру нистрян екзистэ оамень деосебиць, каре ласэ луминэ ын суфлет… Унул динтре ей есте Петря Данич, каре е плекат спре стелеле Универсулуй, дар не-а лэсат ка моштенире немуритоареле рындурь ынцелепте, ынширате кындва пе фоая албэ.

Петря Данич е кипул нистрянулуй-патриот. Аша кум а штиут, шь-а юбит плаюл ынфлоритор, а вэрсат сынӂе пентру ел ын тимпул марий бэтэлий ку фасчистул, ын тимпул пашник с-а дедикат професией ши сочиетэций пе каре о вроя феричитэ.

Пэтрундець ку мине ын челе май тайниче нопць недормите але скрииторулуй Данич, кынд апела ла вииторул чититор куминте, гындитор, тактикос, куриос. Ын уна динтре «повештиле адевэрате» ауторул нистрян скрие: «Мемория е ун меканизм недесэвыршит. Ку тимпул челулеле креерулуй се узязэ, ле инундязэ евениментеле че-с хаотик умблынде прин тоатэ вяца. Есте ши о алтфел де меморие — чя а инимий. Дынса е май трайникэ». Медитез ла ачесте кувинте ши сынт де акорд ку скрииторул орь дескопэр пентру сине гындул кэ че е пус ла инимэ — ну диспаре ничодатэ. Те май гындешть кэ фиекаре динтре ной авем шанса де а медита ши де а прочеда корект ын орьче ситуацие ын каре не-ам фи поменит. Лукруриле буне се вор аташа меморией инимий. Ши фиекаре динтре ной ва девени май чинстит, май ынцелегэтор, май аспру ку душманул.

Тот ын ачеяшь повестиоарэ ел зиче деспре рэзбой: «Рэзбоюл а сфределит мулте инимьоаре, лэсынд атытя чикатриче, ынкыт нич ун тимп, кыт де ынделунгат ар фи, ну ва фи ын старе сэ-л нимичяскэ, сэ-л спеле». Азь мэ гындеск кэ ау трекут 79 де ань де кынд с-а сфыршит Мареле Рэзбой пентру Апэраря Патрией, дар, кынд се десфэшоарэ ануал акциуня «Реӂиментул немуритор», везь ачеле инимьоаре але контемпоранилор, каре поартэ ын мынь портретеле бунеилор ши стрэбунеилор, ероик кэзуць пе фронтуриле Патрией, пе каре ау апэрат-о ку чинсте ши демнитате. Ынцелеӂь кэ ачеле чикатриче че ау рэмас ын мемория ноастрэ ынтр-адевэр нимень ну ле штерӂе; кыт де образник с-ар пурта стателе де вест, руинынд монументеле солдацилор Арматей Роший ын Полония, Литуания, Ӂермания. Че-й ку вой, оаменилор, оаре ну путець ынцелеӂе кэ монументул есте о пятрэ талентат скулптатэ ын аминтиря стрэбунилор, яр ын фиекаре динтре ной екзистэ монументеле меморией, каре сынт интродусе ын креер ши инимэ, ка ун код ал Патрией?

Ятэ ынкэ ниште сфатурь утиле пентру ной дин повестя адевэратэ «Фынтына флэкэилор»: «Пэмынтул ши оамений ау о легэтурэ етернэ речипрокэ. Ну пот оамений сэ пэрэсяскэ пэмынтул. Е маре крединца ын ел. Пэмынтул ничодатэ ну не-а трэдат ши ну цине мыние пе ной». Фиинд ынвэцэтор ын сатул Незавертайловка, районул Слобозия, визита десеорь ку елевий ачел лок, унде ера о фынтынэ, сэпатэ ын пэмынтул дэтэтор де вяцэ, де апэ. «Ымь плек фрунтя ын фаца челора че ау бэтут примул цэруш ын ачест лок ши мэ адресез кэтре вой, луме: «Сэпаць фынтынь!». Фынтына ын сатул молдовенеск есте о традицие. Поате, венитэ дин мошь-стрэмошь, кынд а апэрут провербул: «Фиекаре бэрбат ын вяца са требуе сэ сэдяскэ ун пом, сэ сапе о фынтынэ ши сэ едуче ун бэят», поате диктатэ де грижа апарте фацэ де апеле пэмынтулуй.

Ын вяца са Петря Данич фэкусе куноштинцэ ку фынтынарул булгар Ванчо Стойко. Ера ын примеле зиле де паче але анулуй 1945. Солдаций мерӂяу ын марш ши ла фиекаре дой километри ынтылняу фынтынь ку апэ минунатэ. Дупэ че осташий ышь потоляу сетя ку нектарул булгар, ынтребау: «Але куй сынт фынтыниле ачестя?» Ши тоць ле рэспундяу: «Ле-а конструит Ванчо Стойко, ероул де ла Шипка». Кынд с-ау ынтылнит, а аузит кэ ероул ымплинисе токмай 119 ань. Ванчо й-а спус луй Петря Данич кэ, сэпынд фынтынь, адуче фолос оаменилор, «атунч ши сингур вей авя сэнэтате ши диспозицие». Реынторкынду-се ла баштинэ, Петря Данич а сэпат доуэ фынтынь: уна ын оградэ, яр чялалтэ — лынгэ поартэ. Ам бэут ши еу апэ де аколо, ера тот аша де рэкоритоаре ши дэтэтоаре де вяцэ. Ши еу акум сынт ынкрединцатэ, ка ничодатэ, кэ традиция де а сэпа фынтынь ын Нистрения ну ва диспэря. Доар кэ Петря Данич не май адуче аминте деспре ачест лукру фолоситор, кынд омул ворбеште ку пэмынтул. Кындва ам десфэшурат о акциуне «Фынтына нямулуй» ши ам вэзут ку окий мей фынтыниле Нистренией, ку атыта грижэ ши омение конструите пентру вечинь, сэтень, пентру орьче ом прибяг, каре ынсетат се ва поклони колакулуй фынтыний ынтр-ун мьез де юлие-жэратик…

Ауторул кынтэ имнурь стеларе мамей ын повестиря «Арипиле мамей». Ын «Кадоу пэринтеск» не демонстрязэ кэ оамений модешть сынт осул мелягулуй ши не кямэ сэ рэмынем ку омения ын суфлет, яр ын «Куйбул рындуничий» не ымбие сэ авем грижэ де пэсэрь, ынӂерий черулуй. Тот аич вине ку о адресаре виитоарей ӂенераций: «Вяца чере фоарте мулт де ла ом. Аша кэ ту, трандафир неалтоит, требуе сэ ынцелеӂь дин копилэрие кэ вяца ну-й ун жок де-а мижатка, дар е о кале сериоасэ, ун екзамен ын фаца пэринцилор, бунеилор, цэрий».

Штиу уна: мултстиматул скриитор Петря Данич с-ар фи букурат, дакэ нистрений де азь ар фи луат ын мынь кэрциле «Извоаре», «Осташул Патрией», «Кэраря вьеций» ши ар гэси пентру сине рэспунсурь ла мулте-мулте ынтребэрь але екзистенцей омулуй пе пэмынт.

Галина Гурски

Фото де аутор